สู่นิพพานและอิสรภาพด้วยปัญญา

เจอจริง เจ็บจริง รู้จริง เบื่อหน่ายจริง 
จน"วางจริง"

ขอให้ตั้งข้อสังเกตอีกอย่างหนึ่งว่า คำว่า

“ความเข้าใจ” กับ คำว่า “ความเห็นแจ้ง” นั้น

ในทางธรรมแล้ว ไม่อาจจะเป็นอันเดียวกันได้

ความเข้าใจนั้น ต้องอาศัยอยู่บนการคิดคำนวณไปตามหลักของคณิตศาสตร์บ้าง ของตรรกคือการใช้เหตุผลบ้าง

หรือตามวิธีของปรัชญา คือการอนุมานเอาตามเหตุผลต่าง ๆ บ้าง นี้เรียกว่าเป็น “ความเข้าใจ” เท่านั้น

ส่วนความเห็นแจ้ง นั้นไปไกลกว่านั้น คือต้องเป็น สิ่งที่เราได้ซึมซาบมาแล้ว ด้วยการผ่านสิ่งนั้น ๆ มาแล้วด้วยตนเอง

หรือว่า ด้วยการบ่มจิตใจให้เกี่ยวเนื่องอยู่กับสิ่งนั้น ด้วยพิจารณาจนเกิดเป็นความรู้สึกในใจขึ้นมาจริง ๆ ในลักษณะที่จะเบื่อหน่ายหรือไม่หลงใหลในสิ่งนั้น ๆ ด้วยใจจริง ๆ ไม่ใช่ด้วยเหตุผล

การพิจารณาทางปัญญา ตามสิกขาข้อนี้ จึงจำเป็นที่จะต้องใช้สิ่งต่าง ๆ ที่ได้ผ่านมาแล้วแต่หนหลังในชีวิตของเราเอง เป็นเครื่องพินิจพิจารณา

หรืออย่างน้อยที่สุด ก็ต้องใช้เรื่องที่มีน้ำหนักมาก พอที่จะทำให้จิตใจของเราเกิดความสลดสังเวชเบื่อหน่าย ในสิ่งที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา เหล่านั้นได้จริง ๆ

คู่มือมนุษย์
พุทธทาสภิกขุ